Kluczowe składniki diety w reumatoidalnym zapaleniu stawów

Autor: Joanna Kokoszka

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest przewlekłą, układową chorobą tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym. Procesem charakterystycznym dla tej choroby jest przewlekły i postępujący stan zapalny błony maziowej symetrycznych stawów. Stan zapalny ma swój początek w błonie maziowej stawu, stopniowo rozszerzając się do obszaru całego stawu, kaletek maziowych oraz pochewek ścięgnistych. Charakterystycznym objawem RZS jest symetryczny ból, obrzęk stawów rąk, nadgarstków, stóp, rzadziej dużych stawów np. kolanowych. Szacuje się, że na RZS choruje 0,5-2% w zależności od populacji. Kobiety chorują od 3 do 4 razy częściej niż mężczyźni. Szczyt zachorowania przypada na 4 i 5 dekadę życia. Przyczyna powstawania RZS nie jest do końca poznana. Wiadomo natomiast, że udział w rozwoju tej choroby biorą zarówno czynniki środowiskowe, jak i genetyczne. Spośród czynników środowiskowych istotną rolę pełni: sposób żywienia, aktywność fizyczna oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała. Z tego też powodu obok farmakoterapii istotną rolę w leczeniu pacjentów cierpiących na tą chorobę odgrywa dieta. Dlatego też za pośrednictwem wybranych elementów stylu życia, w tym żywienia, można modyfikować przebieg choroby. Spośród alternatywnych metod leczenia najskuteczniejszą wydaje się dietoterapia mająca zastosowanie zarówno w łagodzeniu powikłań wynikających z samego przebiegu choroby, jak i działań niepożądanych leków.

Kluczowe składniki diety w reumatoidalnym zapaleniu stawów

Witamina D

Witamina ta wykazuje wielokierunkowy wpływ na organizm człowieka. Coraz częściej podkreśla się jej znaczenie w utrzymaniu stanu zdrowia. Jej niedobory wpływają na zwiększoną zachorowalność na choroby układu kostnego i tkanek poza kostnych, obecnie jednak nie jest już tylko kojarzona z procesami regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej. Niedostateczna jej podaż wraz z dietą, zmiany w jej metabolizmie, zaburzenia procesów biochemicznych do formy aktywnej oraz niedostateczna synteza wiążą się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe, choroby o podłożu autoimmunologicznym (np. RZS cukrzyca typu 1) oraz nowotworowym.

Są dwa źródła witaminy D- endogenne, powstające w skórze, w następstwie ekspozycji na światło słoneczne dostarczające 90% tej witaminy oraz egzogenne – pożywienie. Pokarmy zawierające tą witaminę to tłuste ryby (makrela, sardynki, śledź), oleje rybie, jaja kurze, wątroba, mięso, podroby, przetwory mleczne. Pożywienie fortyfikowane (wzbogacane w witaminę D) oraz suplementy mogą stanowić jej dodatkowe jej źródło. Dziennie dieta dostarcza średnio 100- 200 IU kalcytriolu co stanowi ok. 10-20% dziennego zapotrzebowania na witaminę D.

Obecnie podkreśla się nowe właściwości witaminy D wskazując na jej działanie prewencyjne oraz możliwość zastosowania w terapii wspomagającej wiele chorób. Niskie stężenia tej witaminy współistnieją z nasileniem chorób o podłożu autoimmunologicznym, a jego niedobór wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na RZS.

Witamina C

Witamina ta pełni główną  rolę jako kofaktor w syntezie kolagenu (główne białko w tkankach stawów i kości). U osób cho­rych na RZS stwierdza się degradację kolagenu, która jest spowodowana utlenie­niem askorbinianu do dehydroaskorbinianu występującego  w płynie maziowym. Niskie poziomy kwasu askorbinowego w osoczu krwi oraz komórkach płynu maziowego opisano u pacjentów, niezależnie od terapii lekowej, z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Naukowcy twierdzą, że osoby, które miały najniższą podaż witaminy C wraz z dietą były trzy razy bardziej narażone na rozwój stanów zapalnych stawów niż osoby, które spożywały dietę bogatą w jej źródła. Dowiedziono, że żywność  zawierająca dobre źródła tej witaminy (papryka, warzywa kapustne, kiwi, truskawki, czarne porzeczki) pełni rolę ochronną w przypadku zapalenia wielostawowego (forma zapalenia RZS obejmująca dwa lub więcej stawów). Witamina ta jest silnym antyoksydantem, który spełnia w komórkach ważną rolę w utrzymaniu odpowiedniego potencjału oksydoredukcyjnego i poprzez uczestniczenie w procesach neutralizowania reaktywnych form tlenu oraz azotu chroni komórki przed powstawaniem uszkodzeń oksydacyjnych .

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3

Do rodziny nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 należą: kwas eikozapentaenowy (EPA), dokozaheksaenowy (DHA) oraz kwas α- linolenowy (ALA). Kwas ALA nie może być syntezowany w organizmie ludzkim ze względu na brak odpowiedniego enzymu jednak kwas EPA i DHA mogą być syntezowane, ale ich wytwarzanie wynosi do 8% zapotrzebowania. Dlatego też pomimo ich endogennej syntezy kwasy te należy dostarczyć z pożywieniem. Kwasy omega-3, zwłaszcza frakcje długołańcuchowe (EPA i DHA) są niezbędne dla prawidłowego przebiegu procesu przemian biochemicznych w organizmie. Ich niemal jedynym źródłem pochodzącym z diety są: tłuste ryby morskie (łosoś, tuńczyk, makrela, śledź),  zwierzęta morskie, a szczególnie ich tłuszcz. Pokarmy te nie zawierają jednak kwasu ALA, który jest pochodzenia roślinnego i występuje w: migdałach, zielonych warzywach liściastych, ziarnach rzepaku oraz w oleju lnianym.

Stosowanie kwasów omega-3 w RZS wpływa na zmniejszenie sztywności porannej oraz tkliwości stawów w badaniu fizykalnym. Kwasy te nie mogą zastąpić jednak standardowego leczenia ,ale działają wspomagająco na przebieg terapii.

Kwas foliowy

Leczenie niedoborów zależy od przyjmowanych leków. Antagonistą kwasu foliowego jest metotreksat, dlatego też w diecie należy uwzględnić odpowiednią jego podaż. Metotreksat w leczeniu skojarzonym z sulfasalazyną zwiększa stężenie homocysteiny w surowicy, co powoduje większe ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Istotna jest zatem profilaktyka chorób sercowo-naczyniowych (ChNS) oraz uzupełnienie diety w kwas foliowy. Foliany występują w produktach spożywczych, zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Najbogatszymi źródłami folianów są surowe lub krótko gotowane zielone warzywa liściowe, takie jak brokuły, brukselka, szpinak, kapusta włoska, szparagi czy sałata. Spośród produktów pochodzenia zwierzęcego wysoką zawartością folianów cechują się podroby.

Podsumowanie

Obok farmakoterapii istotną rolę w leczeniu pacjentów z RZS odgrywa dieta. Istnieją dowody naukowe wskazujące na wpływ stosowania diety na modyfikację przebiegu choroby, a w rezultacie poprawę jakości życia pacjentów z tą jednostką chorobową. Farmakoterapia jest nieodzowną częścią leczenia RZS. Jednak większość leków stosowanych w terapii wykazuje działanie uboczne na organizm pacjenta. Istotne kliniczne zmiany następują w przewodzie pokarmowym pacjenta w wyniku przyjmowania NLPZ. W konsekwencji następuje wzrost przepuszczalności błony śluzowej jelita cienkiego. Dlatego też istotna jest odpowiednia podaż z dietą żelaza, kwasu foliowego oraz witamin C, B6 oraz B12. W przypadku leczenia metotreksatem należy uwzględnić w diecie odpowiednią ilość folacyny oraz dietoprofilaktykę ChNS i uzupełnienie diety w wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega- 3, witaminy B6, B12 oraz kwas foliowy.

Piśmiennictwo:

1. Głuszko P., Filipowicz – Sosnowska A., Tłustochowicz W., Reumatoidalne zapalenie  stawów ,Reumatologia    2012; 50, 2: 83-90
2. Sokalaska-Jurkiewicz M., Wiland P, Dieta w reumatoidalnym zapaleniu stawów, Terapia 3/2, 2005:31-34
3. Tatara T., Snakowska P., Rola diety w reumatoidalnym zapaleniu stawów- przegląd systematyczny badań, Rodz, 2015; 2(18) : 70-78
4. Kolanowski W. , Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 –znaczenie dla zdrowotne w obniżaniu ryzyka chorób cywilizacyjnych, Bromat. Chem. Toksykol-XL, 2007 (3): 229-237
5. Dittfeld A., Gwizdek K., Koszkowska A., Wielokierunkowe działanie witaminy D, Acad. Med. Siles. 2014, 68, 1, 47–52
6. Rossini M., Maddali Bongi S., La Montagna G., Minisola G., Mala-volta N., Bernini L., Cacace E., Sinigaglia L., Di Munno O., Adami S.: Vitamin D deficiency in rheumatoid arthritis: prevalence, determinants and associations with disease activity and disability. Arthritis Res. Ther., 2010; 12: 216-223
7. Kremer JM, n-3 Fatty AIDS supplements in rheumatoid arthritis. Am JClin Nutr., 2000;1(71):349-351