Dieta jako istotny element terapii w cukrzycy typu II

Autor: Joanna Kokoszka

Dieta w cukrzycy typu II powinna mieć charakter indywidualny i zależeć również od chorób współtowarzyszących. Osoby chore na cukrzycę są bardziej narażone na zwiększone stężenie cholesterolu i trigicerydów we krwi oraz wykazują większą skłonność do nadciśnienia tętniczego i zakrzepów. Choroba ta często związana jest z występowaniem otyłości, przez co zwykle konieczne jest wprowadzenie diety odchudzającej.

Cele  żywieniowe mają różny charakter i mogą być bardziej ogólne lub szczegółowe. Jednak najbardziej istotne w cukrzycy typu II jest utrzymanie dobrej kontroli metabolicznej choroby, ale także redukcja masy ciała lub utrzymanie prawidłowej masy chorego. Podstawowe znaczenie ma ogólna kaloryczność diety, która powinna umożliwić choremu powolny i systematyczny spadek masy ciała, jeżeli takiego postępowania wymaga pacjent. Plan żywieniowy powinien obejmować indywidualne preferencje danej osoby, uwzględniając dążenie do zapewnienia jak najlepszej jakości zdrowia i długości życia chorego. Powinien uwzględniać uwolnienie od dolegliwości towarzyszących chorobie, zapobiegać ostrym i przewlekłym powikłaniom cukrzycy oraz przyczynić się do eliminacji inwalidztwa, maksymalnie zwiększając sprawność pacjenta.

Odpowiedni sposób odżywiania jest nieodłączną częścią leczenia tej choroby, umożliwiającą osiągnięcie dobrego wyrównania metabolicznego. Do istotnych celów leczenia żywieniowego zaliczamy: zapewnienie prawidłowego stanu odżywienia, utrzymanie stężenia glukozy na poziomie zbliżonym do wartości prawidłowych (normoglikemii) przy uwzględnieniu działania przyjmowanych leków, uzyskanie optymalnego stężenia lipidów oraz dostarczenie odpowiedniej ilości energii z pożywienia.

Składniki pożywienia podlegające szczególnej uwadze u chorych na cukrzycę

Węglowodany – są jednym z podstawowych składników pokarmowych człowieka, dostarczają energii niezbędnej do utrzymania procesów życiowych. Dzielimy je na węglowodany proste i złożone. W diecie diabetyków ogranicza się cukry proste, a nieco ponad połowa (50-60%) wartości energetycznej dostarczana jest w postaci węglowodanów złożonych. Ilość ta może być modyfikowana w zależności od rodzaju diety: wysokoenergetycznej, niskoenergetycznej, biegunkach cukrzycowych. Cukry niewskazane w tej chorobie to te, które wchłaniają się najszybciej z przewodu pokarmowego i powodują szybki wzrost stężenia glukozy we krwi.

Produkty zawierające cukry podlegające ograniczeniom to m.in.: cukier sypki, cukier w kostkach, miód, słodycze, słodkie ciastka, czekoladki, czekolada, lody, soki owocowe, miód, coca-cola i inne napoje słodzone, konfitury, owoce cukrowane lub naturalnie słodkie.

Cukry dozwolone to te, które wchłaniają się najwolniej z przewodu pokarmowego a przyrost stężenia glukozy we krwi jest najwolniejszy po ich spożyciu. Produkty zwierające cukry dozwolone to: warzywa (wszystkie części roślin – korzenie, łodygi, liście, kwiaty – marchew, seler, kalafior, pomidory, pietruszka),  produkty zbożowe ( np. chleb gruboziarnisty, niełuskany ryż).

Błonnik – szczególnie zalecany składnik diety. Wpływa na redukcję wchłaniania skrobi i zwalnia wydzielanie glukozy uwalniającej się ze skrobi do krwi. Poprawia ruchy robaczkowe jelit i ułatwia wypróżnienia. Zwiększenie spożycia tego składnika w diecie chorych na cukrzycę umiarkowanie obniża glikemię, ale również poprawia profil lipidowy surowicy krwi. 

W celu zwiększenia zwartości błonnika do diety należy wprowadzić przede wszystkim: pieczywo z mąki razowej, chleb z siemieniem lnianym, bułeczki z otrąb,  kasze i płatki z niełuskanego ziarna, otręby, kiełki pszeniczne, warzywa i wybrane owoce.

Białko – niezbędne jest do budowy komórek, tkanek, narządów i wzrostu całego organizmu. Na wielkość potrzebnej organizmowi ilości białka wpływa rodzaj leczenia cukrzycy oraz stopień wyrównania metabolicznego. Przeciętnie w racjonalnym żywieniu osób z tą chorobą zaleca się spożywanie białka w ilości 12-20% całkowitej dobowej wartości energii diety.

Z produktów zwierzęcych zawierających dużo białka w diecie chorych na cukrzycę zaleca się: chude mięsa (cielęcina, jagnięcina, chuda wołowina), chude ryby (dorsz), chudy drób (kurczak, kura, mięso z indyka bez skóry), chude wędliny (szynka bez tłuszczu, polędwica), białko jaj, twaróg chude mleko, kefir, jogurt.

Tłuszcze – obok białek i węglowodanów są podstawowym materiałem energetycznym dla organizmu człowieka. Całkowite spożycie tłuszczu powinno dostarczać nie więcej niż 30% ogólnej energii zawartej w całodziennej racji pokarmowej. W diecie należy przede wszystkim zadbać o tłuszcze pochodzenia roślinnego (jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe), a ograniczyć tłuszcze zwierzęce.

Tłuszcze zawierające kwasy tłuszczowe nasycone (szczególnie formy trans), których szczególnie należy unikać to: masło, smalec, słonina, tłuste mięso, ser topiony, śmietana, frytki ziemniaczane, produkty garmażeryjne. Natomiast najlepsze źródła pokarmowe tłuszczów roślinnych wskazanych w diecie cukrzycowej to olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek, awokado, ryby, orzechy włoskie.

Sól kuchenna, witaminy i składniki mineralne

Sól kuchenna – spożywanie jej sprzyja powstawaniu nadciśnienia tętniczego. Dlatego też u osób chorujących na cukrzycę powinno się ograniczyć jej spożycie do 5-6 g na dobę. Zmniejszenie spożycia soli można osiągnąć poprzez oszczędne używanie soli do gotowania, rezygnacji z produktów gotowych i garmażeryjnych, stosowania zakąsek bez soli, używania przypraw bez dodatku soli, unikania potraw wędzonych i marynowanych, czytania składu produktów na opakowaniu i wybierania tych z małą jej zawartością.

Witaminy – są bardzo ważnym substancjami, które regulują wiele procesów życiowych i przemianę materii.  U osób z cukrzycą żywionych w prawidłowy sposób nie ma konieczności dodatkowej suplementacji tych składników.

Składniki mineralne –  organizm używa tych składników do różnych celów, od wykorzystania w budowie kości do kierowania mechanizmami regulującymi przemianę materii. W zwykłym i mieszanym żywieniu chorych na cukrzycę jest również wystarczająca ilość składników mineralnych i nie ma konieczności ich uzupełniania w postaci osobnych preparatów farmakologicznych.

Alkohol a cukrzyca typu II

Alkohol – nie jest składnikiem odżywczym. Substancja ta dostarcza 7 kcal z 1 g i spala się z szybkością ok. 60 mg na 1 kg masy ciała w ciągu godziny.  Chorzy z cukrzycą nie powinni spożywać alkoholu lub ograniczyć jego spożycie do dawek minimalnych tzn. ok 10-15 g czystego alkoholu (100 ml wina lub 40 ml wódki). Szczególnie niezalecane są napoje wysokoprocentowe. Hamuje on wydzielanie przez wątrobę glukozy do krwi i przez to naraża chorych na hipoglikemię. Okazjonalne i mocno ograniczone spożycie tego trunku jest możliwe w diecie osób z cukrzycą dobrze wyrównaną i bez dodatkowych powikłań, które wykluczają jego spożywanie np. chorób trzustki i wątroby.

Źródła:

1. Tatoń J., Czech A., Idaszak D. Żywienie w cukrzycy, Wyd Lekarskie PZWL, Warszawa 2007
2. Bętkowska T. Rożnowska K., Diety w różnych chorobach, Wyd. „Emilia „, Kraków 2010
3. Chevallier L., 60 zaleceń dietetycznych w wybranych stanach chorobowych, Elsevier Masson, Wrocław 2015